Niepokojące sygnały, związane ze zdrowiem najmłodszych

Zdrowie powinno być priorytetem na każdym etapie życia. Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci... Czyli kilka słów o zdrowiu dzieci.

Powiedzmy sobie szczerze, profilaktyka zdrowia u dorosłych i u dzieci zdecydowanie leży. Przyczyny na pewno są złożone, w teorii dzięki dostępności do informacji mamy większą wiedzę dotyczącą zdrowia, z tym, że jak przeglądam grupy, strony czasami zdarzy się usłyszeć coś w tv – to różnie bywa z jakością przekazu. Po prostu ludzie lubią powtarzać niesprawdzone informacje – po prostu głupoty.
Zdrowe odżywianie w dzieciństwie i okresie dojrzewania jest ważne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju oraz zapobiegania różnym chorobom. Należy pamiętać, że dzieci nie rodzą się z ochotą na frytki i pizzę oraz z niechęcią do brokułów i marchewki. To uwarunkowanie pojawia się z czasem, gdy dzieci są narażone na coraz więcej niezdrowych wyborów żywieniowych. Otyłość, nadwaga, cukrzyca typu 2, hiperglikemia, insumlinooproność, hiperinsulinemia, niealkoholowe stłuszczenie wątroby, pcos, to tylko kilka najpopularniejszych schorzeń, które zaczynają pojawiać się już u dzieci i młodzieży. Jednak zacznijmy od początku...
Wzrasta ilość dowodów na powiązania pomiędzy czynnikami prenatalnymi a otyłością dziecięcą. Czynniki te obejmują otyłość u matki, nadmierny przyrost masy ciała w ciąży, cukrzycę ciążową oraz palenie tytoniu w ciąży. Predyspozycja do nadmiernego przyrostu masy ciała u dziecka może być w części konsekwencją czynników działających w życiu prenatalnym. Otyłość u matki jest ważnym predyktorem nadwagi i otyłości u dzieci. Dzieci matek, które były otyłe w okresie poprzedzającym ciążę, były trzykrotnie bardziej narażone na rozwój otyłości lub nadwagi w porównaniu z dziećmi matek, u których wskaźnik masy ciała był w normie (BMI).
U dzieci w wieku 6 – 7 lat, których matki były otyłe (BMI > 30kg/m²) w okresie poprzedzającym ciążę, występowało prawie trzykrotnie zwiększone ryzyko wystąpienia otyłości. Cukrzyca ciążowa związana jest ze zwiększonym prawdopodobieństwem otyłości u potomstwa w chwili urodzenia oraz w dzieciństwie.
Najnowsze (2018 r.) wstępne wyniki badania zachowań zdrowotnych młodzieży w wieku 11-15 lat (międzynarodowe badanie HBSC, w którym od wielu lat uczestniczy również Polska) wskazują, że nadmierna masa ciała występuje u 29,7% chłopców i 14,3% dziewcząt (według kryteriów WHO, 2007). Z dużym prawdopodobieństwem w 2021 r. biorąc pod uwagę, dodatkowo wprowadzone ograniczenia, możemy domniemywać, że będzie to większy procent. Główne czynniki podejrzewane o wzrost ryzyka rozwoju otyłości: aktywności fizycznej, zachowania żywieniowe, zachowania związane ze stresem, sen.
Otyłość dziecięca wynika ze złożonej interakcji różnych czynników związanych ze stylem życia związanych ze zdrowiem. Środowisko życia, warunki społeczne, presja ekonomiczna i styl życia rodzinnego zmieniły się drastycznie w ostatnich dziesięcioleciach. Często oboje rodzice pracują, a czas spędzany razem z dziećmi jest ograniczony. Posiłki przygotowywane we własnym zakresie z lokalnych składników zastępowane są szybkimi i gotowymi potrawami. Troska o bezpieczeństwo na ulicach, ograniczona dostępność miejsc do zabawy, oglądanie telewizji i wydłużony czas grania w gry komputerowe, wypchnęły aktywność fizyczną z codziennego życia młodych ludzi.
Zarówno posiadanie telewizora w sypialni dziecka, jak i codzienne oglądanie telewizji przez ponad 60 minut, wykazały pozytywny związek ze statusem wagowym dzieci we wszystkich krajach. Można również wykazać, że niezależnie od preferencji smakowych dzieci, które oglądały więcej telewizji, miały większą skłonność do spożywania pokarmów bogatych w tłuszcz i/lub cukier.
Częstość otyłości była zwiększona u dzieci wykonujących mniej niż zalecane 60 minut umiarkowanej lub intensywnej aktywności fizycznej dziennie.
Rodzice są pierwszym wzorem, który naśladujemy nawet w kwestii spożywanych posiłków. Wspólne jedzenie niesie za sobą wiele korzyści okazuje się, że w jednym z badań tylko 17,1% osób siedziało zawsze razem jedząc posiłek, a 36,2% osób, które nigdy/rzadko siedziały razem podczas posiłków. Oprócz konsekwencji dla zdrowia fizycznego, nadwaga u dzieci i młodzieży powoduje poważne komplikacje psychospołeczne. Dzieci i młodzież z nadwagą często doświadczają depresji i lęku, słabej samooceny i stygmatyzacji społecznej, co z kolei wpływa na jakość życia (QOL). Niska jakość życia i dobre samopoczucie psychospołeczne otyłych dzieci i młodzieży jest porównywalne do dzieci z chorobami przewlekłymi, takimi jak rak, cukrzyca i zaburzenia żołądkowo-jelitowe.
W kilku badaniach odnotowano zmienioną czynność tarczycy u otyłych dzieci. Szacuje się, że 7 do 23% otyłych dzieci miało umiarkowanie podwyższone poziomy TSH wraz z prawidłową FT4 lub nieznacznie podwyższoną FT4 i/lub FT3, ale mechanizmy leżące u podstaw tych zmian nie są jasne.
Otyłość w okresie przejściowym może sprzyjać rozwojowi PCOS (zespołu policystycznych jajników) w okresie dojrzewania, częstość występowania PCOS jest wyższa wśród dziewcząt z nadwagą/otyłością niż wśród dziewcząt z prawidłowym wskaźnikiem masy ciała (BMI). PCOS wiąże się z obniżoną płodnością. Oczywiście, osoby bez otyłości, również mogą być narażone na wymienione jednostki chorobowe, gdyż nie tylko widoczna tkanka tłuszczowa świadczy o chorobie.
Szacuje się, że częstość występowania NAFLD (niealkoholowe stłuszczenie wątroby) u dzieci wynosi od 3% do 10%. NAFLD występuje częściej u dzieci w wieku powyżej 10 lat i zwykle występuje z nadwagą/otyłością.
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby – to zmiany wątroby rozwija się po cichu, przez długie lata. Niepostrzeżenie sprawia, że jeden z najważniejszych organów w naszym ciele przestaje prawidłowo funkcjonować. Zmiany zachodzące w wątrobie są podobne, jak u osób nadużywających alkoholu. Przypominam mówimy o 10 – letnich dzieciach.
NAFLD u dzieci wiąże się z typowymi cechami ZM (zespołu metabolicznego), zwłaszcza insulinoopornością, otyłością centralną i cukrzycą typu 2. Częstość występowania NAFLD wzrasta u pacjentów z hiperglikemią, a insulinooporność jest bardziej nasilona u osób z NASH niż u osób z prostym stłuszczeniem. NAFLD, a szczególnie NASH, jest faktycznie uważany za wątrobowy składnik zespołu metabolicznego.
Spożycie napojów słodzonych może zwiększyć częstość występowania NAFLD niezależnie od zespołu metabolicznego. NAFLD występuje częściej u nastolatków, zwłaszcza u tych z nadwagą. Czynniki, które mogą tłumaczyć wyższy wskaźnik NAFLD u młodzieży obejmują hormony płciowe i insulinooporność w okresie dojrzewania albo zwiększoną kontrolę młodych osób nad niezdrowymi wyborami żywieniowymi i brakiem aktywności fizycznej. Częściej występuje u chłopców niż u dziewcząt, gdzie stosunek płci męskiej do żeńskiej wynosi 2:1.
Cukrzyca typu 2 (T2D) stanowi coraz większe zagrożenie dla otyłych dzieci i młodzieży. Do globalnej epidemii przyczyniają się zarówno czynniki środowiskowe (brak aktywności fizycznej, nadmierne spożycie składników odżywczych, siedzący tryb życia), jak i czynniki genetyczne. Rosnąca częstość T2D u młodzieży wiąże się również ze stale zwiększoną częstością powikłań metabolicznych i sercowo-naczyniowych.
Termin „insulinooporność” odnosi się do zmniejszonego wychwytu glukozy w odpowiedzi na fizjologiczny poziom insuliny. Jest to wspólna cecha otyłości u dzieci i jest dość wykrywalna u dzieci i młodzieży.
Objawy cukrzycy typu 2 u dzieci i młodzieży są podobnie jak u dorosłych, mogą rozwijać się w dłuższym okresie czasu i pozostać niezauważone przez rodziców i lekarza. Należy do nich:
- zwiększona ilość oddawanego moczu,
- zwiększone pragnienie,
- wzrost apetytu i utrata masy ciała (niedobór insuliny powoduje, że glukoza nie jest wykorzystywana przez komórki pomimo jej wysokiego poziomu, co prowadzi do pojawienia się ciągłego uczucia głodu),
- zmęczenie i osłabienie, które wynika z zaburzonej zdolności organizmu do prawidłowego wykorzystania glukozy w procesie wytwarzania energii.