22 Niżegorodzki pułk piechoty w powstaniu styczniowym (część I) (2)

Nie żyjący już (zmarł 24.12.2019r.) Artur Miler altruista, społecznik, historyk, muzyk, były wiceprzewodniczący Rady Miasta Pułtuska, zainspirował mnie (w swoim czasie) do napisania cyklu artykułów o powstaniu styczniowym, na podstawie informacji zawartych w dokumentach carskich, które dotyczą działań oddziałów armii imperium rosyjskiego, związanych ściśle z miastem nad Narwią (22 Niżegorodzkim pułkiem piechoty i 6 Kastickiem pułkiem Jego Wysokości Księcia Ludwika Gessyńskiego)

Historię 22 Niżegorodzkiego pułku piechoty przedstawiono w Pułtuskiej Gazecie Powiatowej z 20.12.2016r. nr 51-52(905-906) w artykule pt. „22 Niżegorodzki Pułk Piechoty”. W niniejszym artykule zostaną zaprezentowane działania bojowe tegoż pułku w czasie trwania powstania styczniowego.

22 Niżegorodzki pułk piechoty, w 1856 roku, był zakwaterowany w Tuczynie, skąd w 1857r. przeniesiony został do Kijowa, a wyniku przewidywanych przez carat ruchów narodowowyzwoleńczych w Królestwie Polskim, w 1860r. do tegoż. W 1862r. wchodzi w skład 6 Dywizji Piechoty Warszawskiego Okręgu Wojennego.

Działania bojowe 22 pułku nie przyniosły mu sławy w walce ze słabo uzbrojonymi oddziałami powstańczymi; zasięg powstania na terenie północnego Mazowsza był ograniczony, jednak pułk odniósł kilka „sukcesów”, jeżeli można nazwać „sukcesami” potyczki dobrze wyszkolonych piechurów wspomaganych artylerią i mobilnymi oddziałami kozaków dońskich oraz huzarów z półcywilnymi oddziałami powstańczymi.

Dyslokacja 22 Niżegorodzkiego pułku piechoty, w początku roku 1863 roku (dowódca – płk Aleksander Szełgowity (1809÷08.11.1866) - za zasługi w tłumieniu powstania styczniowego awansowany do stopnia generała-majora – L.M.), była następująca: sztab pułku – Przasnysz; 1. rota liniowa i sztab 1. batalionu – Mława; 2., 8. rota liniowa – Przasnysz; 3. rota liniowa – Szreńsk; 4. rota liniowa – Radzanów; 6., 7. rota liniowa oraz sztab 2. batalionu – Ciechanów; 5. rota liniowa – Maków; 9., 11., 12. rota liniowa i sztab 3. batalionu – Pułtusk; 10. rota liniowa – Ostrołęka; 1. rota strzelecka - Chorzele; 2. rota strzelecka - Jednorożec; 3. rota strzelecka - Krasnosielec.

W trakcie działań bojowych nastąpiły przesunięcia niektórych oddziałów a mianowicie: 1. rota liniowa 1. batalionu została przeniesiona do Mławy, 1., 3. rota strzelecka – do Chorzel, 5. rota liniowa – do Janowa, zaś 7. rota liniowa - do Rząśnika.

Informacje przedstawione w niniejszym artykule zostały zebrane i udokumentowane przez carskiego oficera – kapitana Stankiewicza, wyznania katolickiego – prawdopodobnie pochodzenia polskiego. Daty zdarzeń podano w dwóch porządkach kalendarzowych: juliańskim i gregoriańskim. Pisownia nazwisk - oryginalna i po transkrypcji zgodnej z fonetyką pisowni polskiej. Oficerowie wymienieni w artykule, których nie podano przynależności pułkowej, służyli w 22 pułku.

Dnia 25.01.1863r. (06.02.1863r.), z Ciechanowa, wymaszerowała 8. rota liniowa wraz z oddziałem kozaków 2. sotni 18 pułku kozaków dońskich i ścigała powstańców pod wsią Piasecznica (powiat ostrołęcki) (nie podano strat wojsk własnych i powstańczych – L.M.).

Dnia 03.02.1863r. (15.02.1863r.), oddział składający się z 90 żołnierzy z 3. roty liniowej wraz z kozakami z 1. sotni 18 pułku kozaków dońskich wyruszył z Chorzel i skierował się w kierunku wsi Dębsk (powiat mławski). Oddział powstańczy został rozbity przez kozaków, przed dotarciem na miejsce potyczki, roty piechoty 22 pułku.

Dnia 27.02.1863r. (11.03.1863r.), formacja składająca się z 120 żołnierzy z 3. roty liniowej wraz z kozakami z 1. sotni 18 pułku kozaków dońskich, pod Chorzelami, rozbił oddział powstańczy, w sile około 200 osób.

Dnia 03.03.1863r. (15.03.1863r.), oddział rosyjski składający się z 1. roty strzeleckiej, 1. roty liniowej, kawalerzystów z 4. sotni 18 pułku kozaków dońskich, pod dowództwem podpułkownika Mikołaja Goriełowa (Горълов) został odkomenderowany z Przasnysza do Mławy. Dochodząc do wsi Kosmowo (powiat przasnyski, gmina Czernice Borowe) ppłk Goriełow stwierdził, że oddział powstańczy przeszedł drogę Przasnysz – Mława i skierował się w kierunku Ciechanowa., na spotkanie z formującymi się powstańczymi oddziałami w północnej części Mazowsza z powiatu przasnyskiego i mławskiego pod dowództwem Tomasza Kolbe (1830÷05.05.1863) i Teofila Jurkiewicza. W tej sytuacji ppłk Goriełow posadził żołnierzy z 1. roty strzeleckiej na podwody i skierował ich, w celu przecięcia powstańcom marszruty, pod wieś Zeńbok (powiat ciechanowski). Gdy powstańcy (oddział dowodzony przez Zygmunta Padlewskiego (01.01.1836÷15.05.1863) – L.M.) zobaczyli zbliżającą się tyralierę wojsk carskich, wycofali się do lasu zostawiając we wsi, w tylnej straży, około 150 osób. Powstańcy bronili się w kościele i w okolicznych stodołach. Ppłk Goriełow polecił kozakom z 4. sotni 18 pułku kozaków dońskich otoczyć wieś i skierował jednocześnie 1. rotę strzelecką do ataku frontalnego. Na skutek prowadzonego ognia, tak z jednej jak i z drugiej strony, zapaliły się słomiane strzechy wiejskich chałup i pożar w końcu objął całą wieś, a wszyscy okrążeni we wsi powstańcy zginęli. Pozostałości oddziału powstańczego, które schroniły się w pobliskim lesie, skierowały się w kierunku wsi Pyłowo. Pościg, trwający od godz. 16:00 do 20:00, został przerwany na skutek zapadających ciemności. Zostało zdobytych: 3. podwody, 10. koni, 103. sztuki broni palnej, 6. szabel oraz wiele innych przedmiotów. Ze strony rosyjskiej straty wyniosły dwóch strzelców lekko rannych. (W miejscowym kościele parafialnym odsłonięto i poświęcono tablicę upamiętniającą 100. powstańców poległych w tej nierównej walce, a na cmentarzu parafialnym – głaz i krzyż na ich symbolicznej mogile – L.M.). Ppłk Goriełow, nocą, przeszedł do wsi Lekowo (powiat ciechanowski) i na drugi dzień, idąc po śladach uchodzących powstańców, próbował ich okrążyć pod wsią Strzegowo (powiat mławski). Powstańcy, widząc zbliżające się odziały armii imperium rosyjskiego zniszczyli most na Wkrze, uniemożliwiając dalszy pościg. Oddział ppłk. Goriełowa, na skutek ostrzału powstańczego z drugiej strony rzeki, odszedł w kierunku Ciechanowa, przybywając do ww. dnia 04.03.1863r. (16.03.1863r.).

Dnia 12.04.1863r. (24.04.1863r.), oddział składający się z 2. roty strzeleckiej 10. kozaków z 4. sotni 18 pułku kozaków dońskich i szwadronu 6 Kastickiego pułku Jego Wysokości Księcia Ludwika Gessyńskiego wyruszył z Ostrołęki, kierując się do wsi Gastkowo. Poniżej Ostrowi Mazowieckiej, nieopodal wsi Jelonki, natknął się na oddział powstańczy w sile około 1000 ludzi. Wojska carskie, wychodząc z lasu, za wsią Jeleń (około wiorst 30. (1. wiorsta – około 1080. m) od Ostrołęki), został powitany powstańczą salwą karabinową z dwóch stron, po czym, powstańcy rzucili się do ataku. Nie bacząc na zaskoczenie spowodowane zmasowanym ogniem powstańczym, liczebnością atakujących Polaków i ciemnościami (była godz. 21:30), oddział odparł atak i rozwijając 2. rotę strzelecką w tyralierę, skierował swoje uderzenie na drogę, w stronę odkrytej przestrzeni. Zaraz za wsią, wojska rosyjskie powitała druga salwa, jeszcze silniejsza, z trzech stron, z następnie ciągły acz chaotyczny ogień z broni palnej. Powstańczy kosynierzy czterokrotnie podrywali się do ataku. Ze względu na fakt, że nierozsądnym było prowadzenie walki w lesie, oddział rosyjski zaczął się wycofywać, starając się, jak najszybciej, dotrzeć na odkrytą przestrzeń. W czasie odwrotu, wojska powstańcze tak skutecznie atakowały siły carskie, że żołnierze 2. roty nie mieli czasu na ładowanie broni i rota poszła w rozsypkę; żołnierze pojedynczo starali się wyjść z opresji. Oddział wycofał się z zasadzki, atakowany przez siły powstańcze. Pościg powstańczy uskuteczniany był przez około 3. wiorsty. Dalszy przemarsz wojsk carskich w kierunku Ostrowi Mazowieckiej stał się niemożliwy. Straty wojsk rosyjskich: 2 zabitych i 20 rannych. Podporucznik Aleksander Puchała-Cywiński został wzięty do niewoli i powieszony przez oddziały powstańcze dnia 14.04.1863r. (26.04.1863r.) (Ppor. Puchała-Cywiński pochodził z rodziny szlacheckiej Guberni Warszawskiej. W 1852r. wstąpił do służby w 22 pułku w stopniu podoficerskim. W 1860r. awansowany do stopnia ppor. Uczestnik Wojny Krymskiej. – L.M.)

Symboliczna mogiła powstańcza na cmentarzu parafialnym w Zeńboku

Dalszy ciąg nastąpi.

Leszek Malinowski