22 niżegorodzki pułk piechoty w powstaniu styczniowym - część II

Artur Miler - altruista, społecznik, historyk, muzyk, były wiceprzewodniczący Rady Miasta Pułtuska, zainspirował mnie do napisania cyklu artykułów o powstaniu styczniowym, na podstawie informacji zawartych w dokumentach carskich, które dotyczą działań oddziałów armii imperium rosyjskiego, związanych ściśle z miastem nad Narwią (22 Niżegorodzkim pułkiem piechoty i 6 Kastickiem pułkiem Jego Wysokości Księcia Ludwika Gessyńskiego).

Historię 22 Niżegorodzkiego pułku piechoty przedstawiono w 51-52 numerze Pułtuskiej Gazety Powiatowej z 20.12.2016 r., w artykule pt. „22 niżegorodzki pułk piechoty”. W numerze 4 Pułtuskiej Gazety Powiatowej z dnia 28.01.2020 r., w artykule pt. „22 niżegorodzki pułk piechoty w powstaniu styczniowym (część I) (2)” przedstawiono działania bojowe tegoż pułku do 12.04.1863 r. (24.04.1863 r.). Działania bojowe 6 kastickiego pułku Jego Wysokości Księcia Ludwika Gessyńskiego zostały opisane, z uwzględnieniem również współdziałania z 22 Niżegorodzkim pułkiem piechoty, w artykule pt. „Kasticki Husarski Pułk jego Wysokości Księcia Ludwika Hesseńskiego” w 22 numerze Pułtuskiej Gazety Powiatowej z 30.05.2017 r.
W niniejszym artykule zostaną zaprezentowane dalsze działania bojowe 22 pułku w czasie trwania powstania styczniowego.
Dyslokacja 22 niżegorodzkiego pułku piechoty, w początku roku 1863 roku (dowódca – płk Aleksander Szełgowity (1809 – 08.11.1866)) za zasługi w tłumieniu powstania styczniowego awansowany do stopnia generała-majora – przyp.L.M.), była następująca: sztab pułku – Przasnysz; 1. rota liniowa i sztab 1. batalionu – Mława; 2., 8. rota liniowa – Przasnysz; 3. rota liniowa – Szreńsk; 4. rota liniowa – Radzanów; 6., 7. rota liniowa oraz sztab 2. batalionu – Ciechanów; 5. rota liniowa – Maków; 9., 11., 12. rota liniowa i sztab 3. batalionu – Pułtusk; 10. rota liniowa – Ostrołęka; 1. rota strzelecka - Chorzele; 2. rota strzelecka - Jednorożec; 3. rota strzelecka - Krasnosielec.
W trakcie działań bojowych nastąpiły przesunięcia niektórych oddziałów, a mianowicie: 1. rota liniowa – 1. batalionu została przeniesiona do Mławy, 1., 3. rota strzelecka – do Chorzel, 5. rota liniowa – do Janowa zaś 7. rota liniowa - do Rząśnika.
Informacje przedstawione w niniejszym artykule zostały zebrane i udokumentowane przez carskiego oficera – kapitana Stankiewicza, wyznania katolickiego – prawdopodobnie pochodzenia polskiego. Daty zdarzeń podano w dwóch porządkach kalendarzowych: jurajskim i gregoriańskim. Pisownia nazwisk - oryginalna i po transkrypcji zgodnej z fonetyką pisowni polskiej. Oficerowie wymienieni w artykule, których nie podano przynależności pułkowej, służyli w 22 pułku.
Dnia 22.05.1863 r. (01.06.1863 r.), oddział składający się z 3. roty liniowej oraz 45. kozaków z 1. sotni 18 pułku kozaków dońskich, wyruszając z Mławy, rozbił oddział powstańczy pod dowództwem Kowalskiego (postać niezidentyfikowana – przyp. L.M.).
Dnia 15.06.1863 r. (27.06.1863 r.), oddział w składzie: 1. rota strzelecka, 8. rota liniowa wraz z pododdziałem artylerii, pod dowództwem majora Mollerusa (Моллерусъ), wymaszerował z Mławy w kierunku Drążewa, gdzie na wyspie, na rzece Orzyc, schronił się oddział powstańczy, w sile około 1000 osób. Mjr Mollerus, mając niewystarczające siły do przeprowadzenia skutecznego ataku na przeważające siły powstańcze, wezwał pomoc z Przasnysza. Na drugi dzień przybył oddział pod dowództwem płk. Rediczkina (Рѣдичкин) (dowódca 18 pułku kozaków dońskich – przyp. L.M.), mający w swoim składzie piechotę, kozaków i artylerię. Płk Rediczkin przejął dowództwo nad całością wojsk carskich, przygotowując atak w trudno dostępnym terenie na dzień 16 i 17 (28 i 29) czerwca, jednak nie przeprowadził planowanego ataku, ze względu na konieczność wydzielenia ze swoich sił oddziału w składzie 1. i 3. roty liniowej oraz czterech dział pod dowództwem mjr. Mollerusa, celem odparcia uderzenia ze strony zbliżającego się oddziału Disona (postać niezidentyfikowana – przyp. L.M.). Ponieważ płk. Rediczkin otrzymał informację, że od strony rzeki Orzyc zbliżają się duże siły powstańcze, postanowił powrócić do Przasnysza (w mieście pozostał niewielki garnizon wojsk imperium rosyjskiego.
Dnia 20.06.1863 r. (02.07.1863 r.), z Mławy, wyruszył oddział w składzie: 3. rota liniowa i 45. kozaków z 1. sotni 18 pułku kozaków dońskich. Oddział spotkał powstańcze siły w odległości dwóch wiorst od wsi Rozwozino (Rozwoźno?) (powiat mławski, miejscowość nieistniejąca – przyp. L.M.). Bitwa trwała około 7 godzin. Większa część oddziału powstańczego została zlikwidowana.
Dnia 30.06.1863 r. (12.07.1863 r.), oddział w składzie: 3. rota liniowa i połowa 4. roty liniowej, pod dowództwem podpułkownika Dobrowolskiego, wyruszył z Mławy na patrol, i po przejściu około 35. wiorst zatrzymał się na odpoczynek w miejscowości Kuczbork (powiat mławski). Dwie godziny później otrzymano informacje, że od strony wsi Szreńsk zbliża się duży oddział powstańczy, zajmując pozycję przy młynie, niedaleko dworu. Po ogłoszeniu alarmu, junkier (podoficer-szlachcic z cenzusem, który po dwóch latach służby mógł być mianowany oficerem) Stankiewicz, wraz z 13. piechurami, rzucił się biegiem do ataku i pomimo silnego ognia powstańczego odparł natarcie oddziału kosynierów. W ślad za junkrem ruszyli do ataku żołnierze 3. roty liniowej. Powstańcy nie wytrzymali silnego uderzenia piechoty i zmuszeni zostali do odwrotu. Bitwa trwała około 3,5 godziny. Straty powstańcze: 70 zabitych, 15 powstańców wzięto do niewoli, duża ilość rannych. Zdobyto 30 sztuk broni palnej, 40 kos i 17 koni. Straty własne – 6 rannych żołnierzy.
26.07.1863 r. (07.08.1863 r.) oddział w składzie: 3. rota liniowa i pluton 4. roty liniowej, wyruszył z Mławy na patrol. We wsi Chromakowo (powiat żuromiński), około godziny 10:00, powstańcy, w liczbie około 2 000 ludzi, zaatakowali ze wszystkich stron wojska rosyjskie. Sytuacja była krytyczna. Każdy pluton i półpluton bronił się samodzielnie. 2. półpluton 3. roty liniowej pod dowództwem junkra Stankiewicza, odparłszy atak wymierzony w jego pododdział od tyłu, skierował się do lasu, zmuszając część oddziału powstańczego do odwrotu. Dzięki temu, plutony, do tej pory broniące się samodzielnie, mogły się skoncentrować i w efekcie odrzucić oddział powstańczy. Pościg był niemożliwy, bo część obozu rosyjskiego, pod wsią Chromakowo, została zdobyta przez powstańców. Oddział wojsk carskich został zmuszony do odwrotu, do Mławy, na podwodach chłopskich. Straty powstańcze: zabitych około 200. powstańców, około 200. rannych, 39. powstańców wzięto do niewoli. Zdobyto: 20. sztuk broni palnej, 20. koni i dużą ilość kos. Straty własne: 1. zabity i 8. rannych.

Dalszy ciąg nastąpi.

Leszek Malinowski