22 Niżegorodzki pułk piechoty w powstaniu styczniowym (część III)

Nieżyjący Artur Miler (24.12.2019) altruista, społecznik, historyk, muzyk, były wiceprzewodniczący Rady Miasta Pułtuska, zainspirował mnie do napisania cyklu artykułów o powstaniu styczniowym, na podstawie informacji zawartych w dokumentach carskich, które dotyczą działań oddziałów armii imperium rosyjskiego, związanych ściśle z miastem nad Narwią (22 Niżegorodzkim pułkiem piechoty i 6 Klastickiem pułkiem Jego Wysokości Księcia Ludwika Hesskiego).

Historię 22 Niżegorodzkiego pułku piechoty przedstawiono w 2016 roku, 51-52 numerze Pułtuskiej Gazety Powiatowej, w artykule pt. „22 Niżegorodzki Pułk Piechoty”. W 4 numerze Pułtuskiej Gazety Powiatowej, ze stycznia 2020 r. , w artykule pt. „22 Niżegorodzki Pułk Piechoty w powstaniu styczniowym”, przedstawiono działania bojowe tegoż pułku do dnia 12.04.1863 r. (24.04.1863r.). W 52 numerze PGP z grudnia 2020 roku, w artykule pt. „22 Niżegorodzki Pułk Piechoty w powstaniu styczniowym”, przedstawiono działania bojowe tegoż pułku do dnia 26.07.1863r. (07.08.1863r.). Działania bojowe 6 Kastickiego pułku Jego Wysokości Księcia Ludwika Hesskiego zostały opisane, z uwzględnieniem również współdziałania z 22 Niżegorodzkim pułkiem piechoty, w artykule pt. „Klasticki Husarski Pułk jego Wysokości Księcia Ludwika Hesskiego” w 22 numerze PGP z maja 2017 roku.

W niniejszym artykule zostaną zaprezentowane dalsze działania bojowe 22 pułku w czasie trwania powstania styczniowego.

Dyslokacja 22 Niżegorodzkiego pułku piechoty, w początku roku 1863 roku (dowódca – płk Aleksander Szełgowity (1809-08.11.1866), za zasługi w tłumieniu powstania styczniowego awansowany do stopnia generała-majora – L.M.), była następująca: sztab pułku – Przasnysz; 1. rota liniowa i sztab 1. batalionu – Mława; 2., 8. roty liniowe – Przasnysz; 3. rota liniowa – Szreńsk; 4. rota liniowa – Radzanów; 6., 7. rota liniowa oraz sztab 2. batalionu – Ciechanów; 5. rota liniowa – Maków; 9., 11., 12. roty liniowe i sztab 3. batalionu – Pułtusk; 10. rota liniowa – Ostrołęka; 1. rota strzelecka - Chorzele; 2. rota strzelecka - Jednorożec; 3. rota strzelecka – Krasnosielec.
W trakcie działań bojowych nastąpiły przesunięcia niektórych oddziałów, a mianowicie: 1. rota liniowa – 1. batalionu została przeniesiona do Mławy, 1., 3. roty strzeleckie – do Chorzel, 5. rota liniowa – do Janowa, zaś 7. rota liniowa - do Rząśnika.

Informacje przedstawione w niniejszym artykule zostały zebrane i udokumentowane przez carskiego oficera – kapitana Stankiewicza, wyznania katolickiego – prawdopodobnie pochodzenia polskiego. Daty zdarzeń podano w dwóch porządkach kalendarzowych: jurajskim i gregoriańskim. Pisownia nazwisk jest oryginalna i po transkrypcji zgodnej z fonetyką pisowni polskiej. Oficerowie wymienieni w artykule, których nie podano przynależności pułkowej, służyli w 22 pułku.

Dnia 29.07.1863 r. (10.08.1863 r.), oddział w składzie 9., 11., 12. roty liniowe, 3. roty strzeleckiej i 6 Klasticki pułk Jego Wysokości Księcia Ludwika Hesskiego, pod dowództwem generała-lejtnanta Aleksandra Baggowuta (27.12.1806-02.05.1883), wyruszył z Pułtuska w kierunku Różana, gdzie po przejściu w bród rzeki Narwi, skierował się przez wsie Szczawin i Kunin, w kierunku wsi Przetycz i Rząśnik. Rankiem, dnia 31.07.1863 r. (11.08.1863 r.), wyruszając z noclegu we wsi Rząśnik, oddział skierował się do wsi Wola Sokołowska, gdzie maszerując dwiema kolumnami, dokonywał przeszukiwań lewego brzegu Narwi. W czasie tych przeszukiwań husarzy odkryli ślady oddziału powstańczego i zauważyli jego konnych zwiadowców. Zostawiwszy obóz we wsi Gostkowo pod osłoną 9. roty liniowej, generał Baggowut z resztą oddziału podjął przeprawę przez rzekę Narew. Strzelcy 3. roty strzeleckiej, trzymając nad głową karabiny i naboje, w samych rubaszkach, przeszli na drugi brzeg rzeki, kryjąc się przed ogniem powstańczym w zaroślach i rozlewiskach starorzecza Narwi. 3. rota strzelecka, ostrzelana z pobliskiego lasu, rozwinęła się w tyralierę i prowadząc nieustanny ogień zaatakowała powstańców. Ostrzał artylerii z drugiego brzegu Narwi oraz natarcie 3. roty strzeleckiej i 11. roty liniowej, wspierane rezerwami 12. roty liniowej zmusił powstańców do wycofania się z zajmowanych pozycji. Jedno działo przemieszczało się za wycofującym się oddziałem powstańczym, prowadząc ogień kartaczami 3. rota strzelecka i 11. rota liniowa, będąc w linii bojowej, po komendzie dowódców, uderzyły na prawe skrzydło polskiego ugrupowania, zmuszając je do odwrotu. Gęste zarośla i rozlewiska starorzecza Narwi uniemożliwiały szybkie przemieszczanie się oddziałów, dlatego też pościg odbywał się tylko z udziałem piechoty (3. rota strzelecka i 11. rota liniowa). W czasie tych działań, część powstańców zdołała skoncentrować się w okolicach wsi Magnuszew, jednak pożar spowodowany ostrzałem artyleryjskim i salwami z broni palnej carskiej piechoty zmusił ich do ponownego rozśrodkowania. Las, w pobliżu wsi Magnuszew i Strachocin, usłany był trupami powstańców. Zginęło 155 żołnierzy wojsk powstańczych – liczba rannych nie była znana, ponieważ powstańcy ewakuowali ich na chłopskich furmankach w głąb lasu. Duże ilości broni białej i palnej dostały się w ręce wojsk rosyjskich, jak również dokumenty powstańcze. Straty wojsk carskich – 6 rannych żołnierzy.

Dnia 01.08.1863 r. (12.08.1863r.), oddział w składzie 5., 6. roty liniowi 50 kozaków z 3. sotni 18 pułku kozaków dońskich i 2. dział, pod dowództwem podpułkownika Mikołaja Goriełowa (Горълов) skierował się w kierunku Myszyńca. Nieoczekiwanie, dnia 05.08.1863 r. (17.08.1863 r.), oddział został zaatakowany przez zgrupowanie Franciszka Dobrowolskiego (20.07.1830-11.07.1896). Powstańcy, bez jednego wystrzału, uciekli do lasu. Ppłk Goriełow skierował 1. pluton 6. roty liniowej na prawe skrzydło powstańcze, a 2. pluton podporucznika Morozowskiego (późniejszy kwatermistrz pułku) na lewą flankę oddziału powstańczego. Powstańcy bezowocnie byli ścigani przez 12 wiorst.

Dnia 12.08.1863 r. (24.08.1863 r.), oddział składający się z 5. roty liniowej, 1 roty strzeleckiej, 50 kozaków z 2. sotni 18 pułku kozaków dońskich pod dowództwem majora Mollerusa (Моллерусъ), wymaszerował z Przasnysza, w okolicę wsi Krzynowłoga Mała, gdzie natknął się na 100. osobowy, konny oddział powstańczy. Kozacy, wspierani przez piechotę, ścigali powstańców do wsi Rzegnowo, gdzie to powstańcy się rozproszyli.

Dnia 06.09.1863 r. (18.09.1863 r.), oddział składający się z 2., 4. roty liniowej i 50 kozaków z 1 sotni 18 pułku kozaków dońskich wymaszerował z Mławy w kierunku miasteczka Strzegowo.
Dnia 09.09.1863 r. (21.09.1863 r.), ugrupowanie wojsk carskich, między wsią Radzyn a miasteczkiem Strzegowo, napotkało oddział powstańczy w sile około 60 osób.
Dnia 10.09.1863 r. (22.09.1863 r.), w lasach, koło wsi Kurki (powiat Przasnysz), rozbito oddział powstańczy składający się z około 100 pieszych i 50 konnych powstańców.
Dnia 29.09.1863 r. (11.10.1863 r.), oddział składający się z 2., 4. roty liniowej i 50 kozaków z 1 sotni 18 pułku kozaków dońskich wymaszerował z Mławy na rutynowy zwiad. Dnia 02.10.1863 r. (14.10.1863 r.), ugrupowanie carskie natknęło się na połączone oddziały powstańcze: Orlika (Stefan Cielecki (1830-14.11.1863) – major, dowódca oddziału powstańczego), Zameczka (Władysław Roman Cichocki (1822-08.06.1876) – pułkownik wojsk powstańczych), Włocha Leneizo (Kamil Leneizo lub Lenicz lub Lencis – dowódca zgrupowania powstańczego w stopniu majora) i Francuza Bronisława Gasztowtta (1840-1863 – pochowany w Zieluniu), w lasach pomiędzy wsiami Gałymin i Osówka (powiat żuromiński), na lewym brzegu rzeki Działdówki, w sile około 600. powstańców. Po czterogodzinnym boju powstańcy ponieśli porażkę, a niedobitki powstańcze ścigane były przez około 10. wiorst. Poległo około 100. powstańców, między innymi dowódcy oddziałów: Leneizo i Gasztowtt. Orlik trafił do niewoli rosyjskiej (rozstrzelany w Przasnyszu dnia 14.11.1863 r.).

Leszek Malinowski