2 pułk artylerii polowej Legionów (2 pap Leg.) – część II

W 1995 roku, pan Edward Malinowski (07.11.1927÷30.01.2017), kolekcjoner, miłośnik militariów, działacz społeczny Pułtuska, dowiedział się, z niewiadomego mi źródła, że w Wąchocku, w muzeum Cystersów, znajduje się sztandar, na którym widnieje nazwa grodu nad Narwią – „Pułtusk”. Pan Edward, nie ociągając się, poprosił płk. Kazimierza Karpińskiego o towarzyszenie Mu w wycieczce na Ziemię Kielecką. I tak dnia 05.01.1995r. panowie zawitali do klasztoru Ojców Cystersów w Wąchocku. Trzeba nadmienić, że pan Edward, w tym okresie, owładnięty był ideą rekonstrukcji sztandaru 13 pułku piechoty – umiłowanej przez pana Edwarda jednostki wojskowej II RP, stacjonującej do 1939r. w Pułtusku i każda informacją niosąca za sobą połączone hasła: „sztandar” i „Pułtusk” miała, nie do przecenienia, znaczenie (decyzja o rekonstrukcji sztandaru 13 pp zapadła dnia 05.11.1996r.)

I rzeczywiście! Panowie: Malinowski i Karpiński, w Muzeum Ojców Cystersów w Wąchocku, zobaczyli sztandar. Wśród napisów na lewej stronie sztandaru, widniał, między innymi, napis: „PIETROWO 29-31 VII 1920 WYSZKÓW- PUŁTUSK 7-12 VIII 1920 HRUBIESZÓW – GRABOWIEC 24-31VIII 1920” .

Oznaka pułkowa 2 pap Leg.

A jak była historia 2 pap? Pułk powstał dnia 12.06.1919r. z połączenia dwóch istniejących od pierwszych dni niepodległości Pułków Artylerii Polowej - 7. i 10. I przyjął nazwę 1 pap leg. (1 pułk artylerii polowej legionów). Ale już 12.06.1919r. został przemianowany na 2 pap Leg. tworząc z ośmiu baterii trzy dywizjony 2 pap Leg., wchodzącego wraz z 2 pułkiem artylerii ciężkiej Leg. w skład II Brygady Artylerii 2 Dywizji Piechoty Legionów. Utworzono także baterię zapasową pułku, której zadaniem było szkolenie i wysyłanie uzupełnień dla walczącego na froncie pułku. Bateria, stacjonująca w Radomiu, była dowodzona przez kpt. Mieczysława Maciejewskiego, a następnie kpt. Ignacego Bilińskiego. W końcu czerwca 1919 r. sformowany pułk został skierowany na front litewsko-białoruski, gdzie uczestniczył w walkach pod Mińskiem. Latem 1920r. brał udział w walkach o Mołodeczno, Radoszkowice, Borysów i Berezynę. W lipcowym odwrocie 1920r. 1 i 2 dywizjon były w składzie 17 Dywizji Piechoty (patrz - część I artykułu), pozostałe baterie wspierały działania macierzystej 2 DP Leg. Pod koniec sierpnia 1920r. pułk bierze udział w zdobyciu Nasielska i Pułtuska; przeprawia się przez Narew w okolicach Kacic. Od 1.09.1920r. pułk walczył nad Niemnem o Grodno, Lidę, Mołodeczno. Walki zakończył 13.10.1920r. Straty 2 pap Leg. wyniosły jednego oficera oraz 72 podoficerów i szeregowych. Pułkiem od chwili powstania do sierpnia 1920r. dowodził płk Czesław Bzowski (dotychczasowy dowódca 10 pap), a następnie do czerwca 1927r. – płk Jan Bold (25.12.1885÷26.07.1913). Wiosną 1921r. pułk został przegrupowany do Suwałk, a we wrześniu 1922r. do stałego garnizonu w Kielcach (Tadeusz Banaszek – „2 Pułk Artylerii Lekkiej Legionów w Kielcach (1922–1939)”).

Dnia 13.05.1926r. z pułku zostaje wydzielona bateria pod dowództwem mjr. Feliksa Kamińskiego dla poparcia przewrotu dokonanego przez Józefa Piłsudskiego. 2 pal Leg. obchodził swoje święto 12 czerwca, w rocznicę sformowania jednostki w 1919 r. Zostało ono usankcjonowane w Dzienniku Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 16 z 19 maja 1927 r. pod pozycją 174. 2 pal Leg. podobnie jak inne pułki posiadał własną odznakę pamiątkową, która została zatwierdzona w Dzienniku Rozkazów Ministra Spraw Wojskowych nr 16 pod pozycją 158 z 18 maja 1929 r. Była ona dwuczęściowa, w kształcie krzyża maltańskiego z pionowymi ramionami wydłużonymi. Ramiona były pokryte białą emalią ze złotą cyfrą pułkową i inicjałami ,,PAP LEG”. Na środek krzyża był nałożony orzeł państwowy wzór 1927.

Pod koniec 1931 roku 2 pułk artylerii polowej Legionów został przemianowany na 2 pułk artylerii lekkiej Legionów i w związku z tym, w październiku 1932 r., został zatwierdzony nowy wzór odznaki pułkowej. W odróżnieniu od poprzedniej nowa odznaka w miejsce godła posiadała nałożoną miniaturę odznaki II Brygady Legionów Polskich, a inicjały pułku zostały zmienione zgodnie ze zmianą nazwy ,,PAP” na ,,PAL”.

2 pap Leg. otrzymał sztandar dnia 16.10.1937r., na pl. Wolności w Kielcach, z rąk marszałka Edward Rydza-Śmigłego. Ten najważniejszy znak pułkowy powstał w wyniku zbiórki kierowanej przez Obywatelski Komitet Fundacji Sztandaru dla 2 pal Leg. Na czele Komitetu stał wiceprezydent Kielc mjr Bronisław Dorobczyński. Honorowy patronat nad przedsięwzięciem objął Komitet w składzie: sufragan diecezji kieleckiej ks. bp. Franciszek Sonik (17.09.1885÷27.11.1957), prezydent Kielc Stefan Artwiński (11.08.1836÷1939), wojewoda kielecki Władysław Dziadosz(13.02.1893÷13.03.1980), dowódca 2 Dywizji Piechoty gen. Juliusz Zulauf (20.08.1891-21.05.1945), wicewojewoda Stefan Bieniewski, wiceprezes Sądu Okręgowego Stanisław Brzozowski oraz 65 osób reprezentujących organizacje społeczne, zakłady pracy, organizacje kombatanckie. Koszt wykonania sztandaru wyniósł 2500zł. Rodzicami chrzestnymi byli: prezydent Kielc Stefan Artwiński oraz była senator i działaczka niepodległościowa Kazimiera Grunert (21.03.1871÷05.04.1944). Za zasługi dla społeczeństwa miasta 2 pal Leg. otrzymał, podczas obchodów piętnastolecia jego utworzenia, honorowe obywatelstwo Kielc.

Pierwszy jednolity wzór chorągwi dla piechoty i sztandaru dla jazdy ustalony został ustawą z 01.08.1919r. Określono w niej rozmiary i barwy sztandarów oraz ich podstawową treść. Po stronie prawej w środku, w wieńcu wawrzynowym, znajdował się haftowany srebrny orzeł. Po rogach chorągwi w wieńcach laurowych umieszczano numer pułku. Chorągiew stanowiła kwadrat, którego bok wynosił 1 metr. Po stronie lewej w środku, w otoku z wieńca wawrzynowego, umieszczano dewizę „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach haftowano herby i wizerunki świętych na tarczach lub numer formacji. Poza tym na lewej stronie na ramionach krzyża umieszczano daty i nazwy miejscowości związanych z tradycją pułku. Boki płata obramowane były złotą frędzlą. Sztandar jazdy posiadał te same motywy. Był jednak mniejszy. Bok kwadratu wynosił 65 cm. Drzewce, najczęściej z jesionowego drewna, o długości 250 cm i średnicy 3,5 cm łączone z dwóch części za pomocą stalowych okuć i zakończone stalowym „trzewikiem”. Szczyt drzewca wieńczył orzeł metalowy, srebrzony, wsparty na tablicy z numerem pułku lub inicjałami. Pod orłem zawiązywano w kokardę wstęgę biało-czerwoną. Sztandary i chorągwie odznaczone Orderem Virtuti Militari ozdabiano niebiesko-czarną wstęgą orderu z przymocowaną odznaką. Płat przymocowywano do drzewca najczęściej za pomocą skórzanej tulei i gwoździ.

W 1927r., zgodnie z dekretem prezydenta państwa, zmieniony został rysunek godła państwowego. Minister Spraw Wojskowych wprowadził nowe godła na płaty sztandarów wojskowych. Orły na drzewcach pozostawiono bez zmiany „jako symbole i specjalne znaki wojskowo-historyczne i ornamentacyjne”.

Ostatnim aktem normującym tematykę sztandarów wojskowych w okresie międzywojennym był Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej o znakach wojska i marynarki wojennej z 24.11.1937r., opublikowany w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 5 z 23.01.1938r. W dekrecie określono, że sztandar „jest widomym znakiem uosabiającym Państwo Polskie, jest symbolem najwyższych wartości ducha i ciała, których Polska wymaga od swych żołnierzy”. Zniesiono podział znaków na chorągwie i sztandary, ustanawiając jednolite określenie „sztandar” dla wszystkich formacji. Sztandary mogły być nadawane nie tylko jak dotychczas – piechocie, saperom i kawalerii, ale także i innym formacjom liniowym wojska. Mogły je też posiadać: artyleria, bronie pancerne, lotnictwo, łączność i samodzielne bataliony strzelców oraz szkoły tych formacji kształcące oficerów służby stałej i podoficerów zawodowych.

Ciąg dalszy nastąpi.

Leszek Malinowski

Zdjęcia: Kazimierz Satora

Tekst pochodzi z drugiego Pułtuskiego Notatnika Kulturalnego (z 25 lutego 2020 r.), ukazującego się co miesiąc w Pułtuskiej Gazecie Powiatowej.

Pierwsza część artykułu dostępna jest pod tym linkiem.