Złoty Kodeks Pułtuski – arcydzieło piśmiennictwa z XI wieku

Jednym z wydarzeń towarzyszących tegorocznym obchodom Dni Patrona jest wystawa planszowa, przedstawiająca i opisująca „Złoty Kodeks Pułtuski” (Codex aureus pultoviensis), przygotowana przez Muzeum Regionalne w Pułtusku. Podczas symbolicznego otwarcia, o tym arcydziele piśmiennictwa z XI wieku, opowiedziała zebranym Olga Chełstowska – adiunkt w pułtuskim muzeum. Wystawę będzie można oglądać do 20 września przed pułtuskim Urzędem Miejskim, w godz. 11-17. Od 22 września do 31 października wystawa eksponowana będzie w siedzibie Muzeum Regionalnego w Pułtusku, przy ul. Rynek 36, w godz. 10:00-16:30.

Złoty Kodeks Pułtuski, zwany Ewangeliarzem lub Ewangeliarzem Płockim, to najstarszy, zachowany do naszych czasów relikt wczesnośredniowiecznej sztuki rękopiśmiennej. XI-wieczny iluminowany rękopis, pisany na pergaminie farba srebrną i złotą, zmieszaną z minią (czerwony barwnik). Należy do grupy rękopisów cesarskich i królewskich, uświetniających kaplice władców i reprezentuje schyłkową fazę tego obyczaju. Powstał prawdopodobnie w Czechach, pod wpływem szkoły malarstwa miniaturowego w Ratyzbonie, a jego pojawienie się w Polsce tłumaczy się przywiezieniem go przez Judytę czeską, żonę Władysława Hermana, a matkę Bolesława Krzywoustego, zmarłą w 1086 r. Kodeksu tego używano przy wielkich uroczystościach dworskich w płockiej kaplicy grodowej. W pewnym momencie przeszedł na własność opactwa św. Wojciecha, a następnie trafił do Pułtuska, będącego wówczas rezydencją biskupów płockich, gdzie według niektórych źródeł, spędzić miał 300 lat. Uchroniony przed grabieżą XVIII stuleciu przez Tadeusza Czackiego, został włączony do jego biblioteki w Porycku. Po śmierci właściciela, zbiory właścicieli nabyli Książęta Czartoryscy, którzy w XIX wieku (ok. 1807 r.), sprawili mu nową, choć wywodzącą się ze średniowiecza zdobioną oprawę. Obecnie kodeks przechowywany jest przy zbiorach Biblioteki Książąt Czartoryskich w Krakowie.
Złoty Kodeks Pułtuski wykazuje duże podobieństwo kaligraficzne i miniatorskie z ewangeliarzem koronacyjnym, zwanym Kodeksem Wyszehradzkim, przechowywanym w Bibliotece Uniwersyteckiej w Pradze i wraz z nim należy do rzadkich okazów czeskiej szkoły malarstwa miniaturowego, która w XI w. osiągnęła szczytowy punkt swego rozwoju. Kodeks charakteryzują całostronicowe miniatury dywanowe z genealogią Chrystusa, przedstawioną w medalionach i rombach z fantazyjnymi motywami zwierzęcymi i roślinnymi w tle. Pozostałe miniatury zajmują połowy stron i opowiadają o życiu Chrystusa. Oprócz tego rękopis zawiera trzy stylizowane litery: Q, L i I, szereg drobnych inicjałów ornamentalnych, ozdobne ramki w postaci listew z motywami palmet. Tekst wykonany majuskułą, złotymi literami na purpurowym tle, ozdabia 10 kart o bogatej treści artystycznej. Oprawa to deski (260x370 mm), pokryte aksamitem i obite blachą, ozdobione gemmami antycznymi, perłami, szklanymi kaboszonami oraz figurkami metalowymi, wykonanymi w Limoges (zachowane resztki emalii) z wykorzystaniem elementów średniowiecznych.