Nowatorski projekt „Pogranicze”

W roku szkolnym 2010/2011 zespoły szkolne i drużyny harcerskie mają szansę wziąć udział w nowatorskim programie edukacyjnym pod nazwą „Projekt Pogranicze”. Młodzi ludzie z całej Polski będą współtworzyć internetowy portal turystyczny, zdobywając cenną wiedzę krajoznawczą, a także ucząc się, jak wypromować mały region, położony z dala od najważniejszych szlaków turystycznych. 

 Uczestnicy projektu skupią się na obszarze „Pogranicza” tak umownie nazwano mikroregion położony u zbiegu granic województwa mazowieckiego, kujawsko-pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Jednak o prawdziwym charakterze i ogromnym zróżnicowaniu „Pogranicza” mówią granice, których nie widać – te, których nie ma na współczesnych mapach. Jest to bowiem obszar siedmiu historycznych ziem: płockiej, zawkrzeńskiej, dobrzyńskiej, michałowskiej, lubawskiej oraz działdowskiej – ziem, których odmienne dzieje spowodowały, że miejsca oddalone nawet o kilkanaście kilometrów diametralnie różnią się od siebie pod względem architektury, dialektów o gwar używanych przez mieszkańców, kultury ludowej, stanu zachowania zabytków i bogactw przyrodniczych. Przebiegały tędy również granice zaborów i nadal widoczne są różnice w zagospodarowaniu przestrzennym, a także różnice w mentalności mieszkańców „Kongresówki” i dawnych ziem państwa pruskiego. „Pogranicze” to także wielowiekowe dziedzictwo harmonijnego współistnienia różnych narodowości i wyznań. Zespoły biorące udział w projekcie są zapraszane do tropienia tej niezwykłej różnorodności w czasie pasjonującej wyprawy w świat kultury „Pogranicza”.

Skarbnica kultury

W projekcie mogą uczestniczyć zespoły szkolne (klasy, koła zainteresowań, grupy nieformalne), kluby turystyczne, drużyny harcerskie, organizacje pozarządowe i ich oddziały – każdy może wziąć udział we wspólnym tworzeniu nowoczesnego portalu turystycznego, który będzie jednym z najważniejszych efektów projektu. Portal przybierze formę interaktywnej mapy, na której znajdziemy opisy obiektów, zjawisk i postaci związanych z „Pograniczem”. Co dokładnie znajdzie się na mapie? Będą tam zabytki: od reliktów dawnego budownictwa ludowego poprzez unikatowe budowle w stylu gotyku nadwiślańskiego, wspaniałe barokowe sanktuaria, po perełki płockiej secesji. Będą pola bitew – od średniowiecznych zmagań z krzyżakami, Prusami i Litwinami, przez wojny Rzeczyspospolitej ze Szwecją, powstania narodowe po I i II wojnę światową. Będą zdobyte informacje o nieistniejących już obiektach, zmiecionych z powierzchni ziemi przez wojenne zawieruchy: o grodach, zamkach i kościołach, których pozostałości kuszą dziś archeologów i poszukiwaczy skarbów. Będą opisy gwar, charakterystyki kultury północnomazowieckich zaścianków, próba odtworzenia przebiegu dawnych gościńców oraz wałów, kopców i strażnic granicznych. Będą informacje o walorach przyrodniczych mikroregionu. „Pogranicze” to też miejsca związane z największymi postaciami z historii Polski i świata. Tutaj przyszli na świat Lech Wałęsa i Pola Negri, z tymi terenami wiążą się ważne epizody z życia Napoleona Bonapartego i jego marszałków, generała Andersa, królewny Anny Wazówny, książąt Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego oraz wielu innych niezwykłych osób, wśród których szczególne miejsce zajmuje Wojciech z Konojad Dembołęcki – prawie zupełnie zapomniana, ale zdecydowanie najbarwniejsza postać sarmackiej Polski.  Takich motywów zasługujących na „odświeżenie” i przypomnienie współczesnym jest na „Pograniczu” bardzo wiele. Warto ich szukać, bo dla lokalnych społeczności mogą być ważnymi składnikami zbiorowej tożsamości, mogą też pomóc w uczynieniu ich małych ojczyzn atrakcyjnymi dla turystów. 

Jak znaleźć dalszy trop tych intrygujących wątków? Pomocą w dotarciu do ciekawych informacji będzie służył zespół Projektu „Pogranicze”, mając wsparcie w kilkudziesięciu partnerach projektu, do których należą instytucje kultury, placówki naukowo-badawcze, grupy rekonstrukcyjne, organizacje społeczne, parafie, osoby prywatne, pasjonujące się historią swoich rodzinnych stron, a także pracownicy lokalnych samorządów, odpowiedzialni za promocję. Współpraca, sieć, partnerstwo – to kluczowe słowa dla tej inicjatywy. Partnerzy udostępniają sobie cenne informacje, wymieniają się kontaktami, organizują spotkania – budują „wartość dodaną” poprzez promowanie regionu i przyciąganie do niego kolejnych turystów, naukowców i miłośników tropienia historycznych zagadek.

Na czym polega udział w projekcie?

Strona internetowa www.pogranicze.zhp.pl już działa. Zespoły mogą na niej znaleźć najważniejsze informacje o projekcie, zgłosić swoje uczestnictwo oraz poznać najważniejsze etapy realizacji Projektu „Pogranicze”. Każda drużyna harcerska i każdy zespół szkolny, który zgłosi się do udziału w projekcie wybiera jeden z historycznych szlaków, na którym znajdują się obiekty i zjawiska, które trzeba opisać. Później można powędrować tą samą trasą w czasie Rajdu Grunwaldzkiego 2011 – ale nie jest to wymóg konieczny do zakończenia projektu. Na stronie znajduje się menu obiektów i zjawisk do opracowania. Od momentu zgłoszenia zespoły przystępują do tworzenia „kapsułek informacyjnych” na temat wybranych obiektów i zjawisk. Mogą to być informacje o historii regionu i poszczególnych miejscowości, rezerwatach przyrody, parkach krajobrazowych, układach przestrzennych, polach bitew, kulturze ludowej i infrastrukturze turystycznej. „Kapsułka” może zawierać informacje tekstowe, zdjęcia, filmy, rysunki, animacje komputerowe, nagrania dźwiękowe i odnośniki sieciowe – każda ciekawa forma przedstawienia informacji wzbogaci portal „Pogranicza”.

Zwieńczeniem projektu będzie Rajd Grunwaldzki 2011. Drużyny harcerskie i zespoły szkolne będą miały okazję, aby na żywo sprawdzić swoje informacje, zrealizować filmy i fotoreportaże, przeprowadzić wywiady z mieszkańcami i gospodarzami „Pogranicza”. Rajd będzie też czasem działań o charakterze animatorskim – inscenizacji, gier i happeningów, w czasie których uczestnicy przypomną mieszkańcom tych ziem ich stare tradycje, przybliżą sylwetki sławnych ludzi, ożywią miejscowe legendy.

Efekty

Na początku wspomniano, że w Projekcie „Pogranicze” razem tworzymy portal internetowy – będzie to najbardziej trwały rezultat współpracy kilkuset osób z całej Polski. Projekt „Pogranicze” i Rajd Grunwaldzki dadzą też lokalnym społecznościom kilkanaście ważnych wydarzeń kulturalnych, rekonstrukcji historycznych, opracowań krajoznawczych i zajęć animatorskich dla dzieci i młodzieży. Będzie to też impuls dla kolejnych podmiotów i grup – sygnał, że warto wspólnie spróbować czegoś, co niedawno wydawało się niemożliwe, warto wytyczać sobie cele, których nikt jeszcze nie osiągnął. 

A realizatorzy projektu? Oprócz specjalnych odznak i możliwości uczestnictwa w niezwykłej wakacyjnej wyprawie, jaką jest Rajd Grunwaldzki, dla autorów najlepiej opracowanych „kapsułek informacyjnych” organizatorzy przewidzieli wartościowe nagrody rzeczowe. Niemniej ważną korzyścią będzie dla uczestników know-how – doświadczenie w budowaniu portalu informacyjnego, we współpracy z podmiotami z różnych sektorów, w „wydobywaniu na światło dzienne” lokalnych walorów krajoznawczych – tych zapomnianych i tych dotąd jeszcze nieodkrytych. Twórcy projektu są przekonani, że zdobyte w projekcie wiedzę i umiejętności uczestnicy wykorzystają w przyszłości na własnym podwórku, popularyzując kulturowe i przyrodnicze bogactwo swoich małych ojczyzn. 

Paweł Chmielewski

Maciej Młynarczyk

Związek Harcerstwa Polskiego